Thi sĩ cộng sản Thổ Nhĩ Kỳ Nazym Hikmet từng có một bài thơ ngắn nhưng lại như một câu chuyện dài có thể kéo hết cả một đời người. Bài thơ như sau:
Em bảo: “Mau tới!”
Em bảo: “Yêu đi!”
Em bảo: “Làm hề!"
“Phá đời!” - Em bảo.
Anh đã tới,
đã yêu,
đã làm hề,
đã phá đời ngay...
Nhìn từ một khía cạnh nào đó, có thể thấy bài thơ trên mang hơi hướng một truyện ngắn mini, tám câu, chia làm hai đoạn (bản dịch tiếng Việt chỉ có cả thảy 28 chữ. Số chữ khác nghĩa nhau chỉ bằng một nửa). Dường như chất bay bổng của thi ca đã bị giảm thiểu. Nhà thơ cố tỏ ra bình thản để kể lại chuyện đã xảy ra. Ở đoạn một, dồn dập những mệnh lệnh của nàng vang lên:
Em bảo: “Mau tới!”
Em bảo: “Yêu đi!”
Em bảo: “Làm hề!”
“Phá đời!” - Em bảo.
Nhà thơ dường như quên đi chuyện làm thơ, chỉ đơn thuần kể lể. Bốn mệnh lệnh thức, đầy uy lực và... đáng sợ! Đó tưởng như khó có thể là lời của một liễu yếu đào tơ, hay một tâm hồn nữ giới đang thổn thức yêu đương. Đó chỉ có thể là lời của một uy tín vào loại lớn lao nhất thế giới, trăm phần trăm tin chắc vào quyền lực vô hạn của mình đối với kẻ đang nghe mệnh lệnh.
Gọi ta tới, buộc ta yêu, bắt ta làm “trò hề” (bất chấp cả cái câu ca dao “đến khi tỉnh giấc kẻ chê người cười”); thậm chí, bắt ta “phá đời”. Chao ôi, người đàn bà nào mà tai quái vậy! Người đàn bà nào mà hợm hĩnh vậy! Người đàn bà nào mà... “đàn bà” vậy! Tưởng có thể vô cùng công phẫn đối với những mệnh lệnh của người đàn bà như thế.
Nhưng đó là thái độ của kẻ khác, chứ dứt khoát không thể là thái độ của một người đàn ông chân chính, một nhà thơ chân chính. Bởi vậy nên Nazym Hikmet mới tỉnh queo mà kể tiếp:
Anh đã tới,
đã yêu,
đã làm hề,
đã phá đời ngay...
Có gì là ghê gớm đâu? Có gì là nguy hiểm đâu? Có gì là lố bịch đâu? Một khi ta làm vì người phụ nữ mà ta yêu. Ta vì nàng làm tất cả những việc-không-vi-phạm-pháp-luật một cách ngay lập tức. Không phân vân. Không lưỡng lự. Không tính toán thiệt hơn.
Nhà thơ đã kể câu chuyện tình (có thể thật, có thể giả tưởng) của đời mình ngắn gọn. Có vẻ như không bình gì cả vì làm gì có lời nào xứng đáng với sự quên mình vì tình yêu.
Những suy nghĩ, những lời bình sẽ nảy sinh trong trí óc, trong con tim của bạn đọc, mỗi người mỗi kiểu. Các bạn hiển nhiên là có suy nghĩ, có lời bình riêng của mình. Cá nhân tôi nghĩ (tôi không đoan chắc là tôi đúng trăm phần trăm), tôi còn có thể làm hơn thế với người đàn bà tôi yêu.
Bởi lẽ, tôi biết, không một người đàn bà đích thực nào lại thật tâm muốn hủy hoại người mình yêu hay yêu mình cả. Đức hạnh của phụ nữ là con tim nhân hậu, kể cả với người dưng. Nhưng một phụ nữ chân chính bao giờ cũng muốn tin tưởng tuyệt đối vào ý trung nhân. Nàng muốn tin rằng, bao giờ người đàn ông mà nàng đã gửi trọn vẹn tâm hồn cũng sẽ vì nàng trọn vẹn. Không phân vân. Không lưỡng lự.
Không tính toán thiệt hơn. Bạn hãy cứ vì nàng mà lao mình vào lửa, nước và ống đồng đi. Người phụ nữ nào cũng cần đàn ông xả thân bảo vệ danh dự cho nàng, bảo vệ hạnh phúc cho nàng. Thậm chí, đơn thuần chỉ để nàng vui, để nàng tin rằng, giống đàn ông chân chính trên đời này chưa bị tuyệt chủng như voi mamút hay khủng long.
Ta không làm theo lời nàng sao được, một khi chỉ nhân phẩm của nàng sáng như gương thì ta mới lấy lại được lòng tự trọng, chỉ khi nàng vui ta mới vui, chỉ khi nàng hạnh phúc và mãn nguyện ta mới thực sự cảm thấy hạnh phúc và mãn nguyện? Một khi bạn thực tâm làm thế thì bao giờ bạn cũng sẽ được bảo hiểm bằng tình yêu đích thực của nàng, tình yêu có giá trị hơn mọi sự bảo hiểm lớn lao nhất trên đời này.
Vả lại, nếu vì nàng mà ta phải “phá đời” thì cũng chẳng uổng phí lắm đâu. Ai đó đã nói rằng, người đàn ông chân chính chỉ nên chịu chết trong hai trường hợp: vì Tổ quốc và vì người phụ nữ ta yêu.
Và một khi ta đến với tâm thế như vậy cùng tình yêu thì nếu mộng ước không thành, mỗi người mỗi ngả, ta vẫn có thể xử sự được đàng hoàng với nhau, để thất thế nhưng không thất nhân tâm. Nói về tâm trạng đó, nhà thơ Bulgaria , Damian Damianov, có bài thơ như sau:
Vậy là em sẽ đi như đã quyết?!...
Chúc bình an, anh chẳng giữ em đâu.
Chắc quãng đời mai sau tẻ ngắt
Không thể làm anh chết bởi buồn đau.
Nhưng nếu rồi với nụ cười đồng cảm,
Ai mai này tới sưởi ấm lòng anh,
Dẫu người ấy giùm uống sầu dĩ vãng,
Chắc nỗi sầu cũng chẳng chịu qua nhanh.
Dưới hàng mi, hai hòn than bóng bỏng
Chẳng nguội đâu... Nhưng anh sẽ đổi thay:
Đôi mắt anh sẽ dửng dưng, hờ hững,
Hay u hoài lây lất chua cay.
Và trái tim hoá nghèo nàn, bất lực,
Chết âm thầm không một lời ca,
Sẽ giống đống tro tàn, lửa tắt,
Xót xa, tan rã, vụn rời ra,
Sẽ điếc đặc như cổng cao đóng chặt.
Sẽ rỗng không như một túp lều hoang,
Chỉ có gió đêm khóc điều đã mất
Và bụi khi em bước khẽ khàng dâng...
Vậy là em sẽ đi như đã quyết?!
Hãy ngồi thêm khoảnh khắc nữa cùng nhau,
Để anh ngắm gương mặt em thân thiết,
Để trên ngực em, anh lại ngả đầu,
Để nhớ lại những gì thiêng liêng nhất
Ẩn trong em - dầu chúng với chiều trôi,
Nhưng giữa những bài thơ anh viết
Mãi xông hương, ngời ngợi muôn đời...
Người đàn ông trong bài thơ này như bị phân thân: một mặt, anh biết có “cố đấm ăn xôi” thì chỉ làm mình thêm thế yếu, dễ bề trở thành thảm hại trong con mắt nàng. Mặt khác, dù nàng đã quyết rời bỏ anh, nhưng anh vẫn còn yêu nàng, yêu lắm lắm cơ.
Ở ngay câu thứ ba của bài thơ, cứ tưởng vừa nói thế nên anh còn giữ nguyên được độ cứng nam nhi thì anh lại vô tình (hay vô thức - như mốt nói hiện nay của một số nhà “giả học”) để lộ gót chân Asin của mình qua từ “tẻ ngắt”. Anh đã buột miệng thú nhận rằng, mất nàng rồi, “quãng đời mai sau” của anh sẽ “tẻ ngắt”, dẫu anh vẫn còn tỏ vẻ được một chút bằng sự phỏng đoán (hết sức yếu ớt), rằng nó, cái “quãng đời mai sau tẻ ngắt” ấy, sẽ “không thể làm anh chết bởi buồn đau”.
Và rồi bài thơ càng tiếp diễn thì cái niềm yêu đau đáu, xót xa của thi sĩ dành cho người-đàn-bà-tự-ruồng-bỏ càng trở nên lớn lao và mãnh liệt hơn. Càng viết, anh càng tự nhiên tỏ ra không giữ thế mày râu. Mất em là anh mất mọi sự trên đời. Mất em, anh sống cũng như không, vì còn đâu cảm hứng, còn đâu ham muốn sáng tạo, còn đâu nhiệt huyết! Cái đổi thay của gã đàn ông thất tình thực sự mới thê thảm làm sao.
Và nghe khổ sở thế, ai mà đành lòng được. Tôi chắc rằng người đàn bà mà nhà thơ si mê đến thế cũng khó cầm lòng, dù nàng có tính cách cứng cỏi đến đâu, dù nàng có giận “gã“ nhà thơ đến mấy. Và có thể (tôi phỏng đoán thôi), qua ánh mắt, qua hơi thở gần như hắt ra, nàng đã để lộ phút giây yếu lòng của mình. Vì vậy chăng nên nhà thơ mới tiếp tục kể khổ, kể khổ để giành thế chủ động hơn:
Chỉ có gió đêm khóc điều đã mất
Và bụi khi em bước khẽ khàng dâng...
Rõ khéo, kể khổ nhưng lại tỏ bày được tấm tình chung: không có em, mọi thứ trong anh sẽ bụi phủ, chứ chẳng có người nào đến “giùm uống sầu dĩ vãng” như ở đầu bài thơ anh “dọa” đâu. Đồng thời cũng ngỏ một hy vọng mong manh: sẽ có ngày em đến để “bụi khi em bước khẽ khàng dâng”...
Đến đây chắc nàng gần rớt nước mắt(!). Và người thơ hiểu rõ điều này nên anh mới dấn tới ở tám câu sau cùng. Vẫn tỏ ra muốn “từ tạ”, thậm chí còn nhắc lại câu “Vậy nghĩa là em đi như đã quyết?!” nhưng lời lẽ tiếp theo, trời ơi, sao lại âu yếm và nồng nhiệt đến vậy:
Hãy ngồi thêm khoảnh khắc nữa cùng nhau
Để anh ngắm gương mặt em thân thiết,
Để trên ngực em, anh ngả đầu...
Chắc người phụ nữ phải trợn mắt lên khi nghe anh chàng thi sĩ đang định “từ tạ” lại nói với mình như thế. Nhưng nàng chắc sẽ không “động thủ” gì khi nghe nhà thơ tiếp theo đó liền giải thích lý do của những hành động “mạo phạm” đó là ở sự bất tử của tấm tình dành cho nàng:
Để nhớ lại những gì thiêng liêng nhất
Ẩn trong em – dầu chúng với chiều trôi,
Nhưng giữa những bài thơ anh viết
Mãi xông hương, ngời ngợi muôn đời...
Có đành lòng được chăng bỏ người đã dành cho mình một bài thơ như thế?
Linh Vân
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét